Historia Ruszowa

Mała puszczańska osada licząca kilka drewnianych chałup (brak źródeł pisemnych, nie wiadomo nawet czy Ruszów w tym okresie istniał). Na podstawie postanowień pokoju budziszyńskiego z 1018 r. podporządkowanie Łużyc polskiemu królowi Bolesławowi Chrobremu. W 1032 r. utrata Łużyc i Miśni przez Mieszka II Lamberta. Pierwsza wzmianka o drewnianym kościele św. Jerzego w Ruszowie pochodzi z 1346 r. (należał do biskupstwa w Miśni). Była to filia parafii w Dłużynie. Około 1400 r. wzniesiono murowany gotycki kościół. Ludność trudni się wycinką drzew, łowiectwem oraz wypasem krów i owiec. Osada stanowi wschodni fragment Górnych Łużyc, od XIV w wchodzących w skład Korony Czeskiej. Od schyłku XV stulecia (do 1945 r. z wyjątkiem lat 1547-1553) należała do miasta Zgorzelca.

2.Staroruszowskie Zagłębie Przemysłowe od XVI do XVIII w. Mieszkańcy

Mielerze – wypalanie węgła drzewnego

Mieszkańcy trudnili się wypalaniem węgla drzewnego. W 1463 r. przywilej prażenia węgla drzewnego nadany przez panów z Pieńska. Tysiące  mielerzy w których wytwarzano węgiel drzewny. Liczne kuźnice do przerobu wydobywanej w puszczy rudy darniowej na żelazo(hamernie). W latach 40 i 50 XV w. ruszowską hamernie dzierżył Jan Herrich (Hirsche). Najstarsza hamernia powstała w 1443 r. Zlikwidowana dopiero w 1703 r.  Miejscowe hutnictwo żelaza zanikło w II p. XVII w. Nastąpiło prawie całkowite wylesienie. Odbudowa drzewostanu dopiero pod koniec XVIII w. – Pierwsze leśnictwa i urządzenia lasów. Powstaje określenie „Wrzosowa Kraina” lub „Kraina Wrzosowego Świata”.

W czasie wojny trzydziestoletniej (1618-1648) dokładnie 1 listopada 1633 r w Ruszowie kwaterował głównodowodzący wojsk cesarskich Albrecht Wallenstein.

3.06.1641 roku Ruszów spłonął w wyniku podpalenia przez wojska szwedzkie. Ocalało 10 domów. Spłonęła cała wcześniejsza dokumentacja miejscowości, kościół i plebania. Odbudowa po 1648 r. – drugi początek osady.

Budynek kościoła

W dzisiejszym kształcie jest młodszy i pochodzi  prawdopodobnie sprzed 1650 roku. Niestety autentyczne dokumenty z tego okresu zaginęły podczas wojny trzydziestoletniej (1618-1648). W tym czasie spłonęły zabudowania plebanii i 16 otaczających ją domów. Czynu tego dokonały wojska szwedzkie. Wiemy z całą pewnością,  że patronem kościoła był św. Jerzy.

Chorągiewka na dachu wieży nosiła datę 1665 r. co oznacza zakończenie jej budowy. Kościół był wielokrotnie przebudowywany. Widoczne są elementy późnego gotyku, renesansu i baroku, Odnowiony  w XIX i na początku  XX wieku przyjął ostatecznie formę zbliżoną do neoromańskiej.  Mury świątyni zostały wykonane w dużej mierze  z  brył żelaza, którego wytopem  trudniła się ludność Borów Dolnośląskich od niepamiętnych czasów. Po odpadnięciu tynków możemy bez trudu je rozpoznać. Ówczesna technologia pozwalała na odzyskanie z rudy około 40 procent metalu. Wieża kościoła była zakończona drewnianym hełmem, pokrytym żelazną blachą. W późniejszych wiekach zamiennio ją na miedzianą. W 1725 roku dobudowano nawę poprzeczną  dzięki czemu budowla uzyskał plan krzyża, a w 1756  kościół wzbogacił się o nowy, okazały ołtarz. Miejscowy kowal Prucjusz wykuł z żelaza ozdobną balustradę. Jego autorstwa były również krzyże na licznych nagrobkach cmentarnych. Do dzisiaj zachowała się tablica upamiętniająca fundatorów przebudowy.  W roku 1676 na wieży kościelnej ulokowano okazały zegar, a w 1749 r. zamontowano  organy. Do najcenniejszego, zabytkowego wyposażenia świątyni należała okazała ambona i chrzcielnica z brązu. W murach kościelnych znajdują się tablice pamiątkowe i epitafia.
Do 1568 roku msze święte odprawiali tu katolicy, a od połowy wzmiankowanego  roku, władzę zaczęła sprawować ewangelicka rada nadzorcza. W jej władaniu kościół pozostawał do 1945 r.

Początkowo na wieży kościelnej dzwonił tylko jeden dzwon. Od 1893 roku dźwięki trzech dzwonów, z których największy ważył 600 kg , były słyszalne w całej parafii.( po Parową). Każdy dzwon wydawał inny dźwięk. Pod koniec I wojny światowej przetopiono dwa z nich  na potrzeby armii niemieckiej w myśl hasła „Ojczyźnie należy oddać wszystko, jeśli zajdzie potrzeba”. Dla tej idei, podczas wielkiej wojny, poświeciło życie wielu członków parafii Ruszów. Ciężka granitowa  tablica z wyrytym mieczem i wińcem dębowym upamiętnia to wydarzenie. Napis na monumencie głosi ” 1914-1918. Wierni, aż do śmierci. Zginęło 188 niemieckich braci naszej ewangelickiej parafii, śmiercią walecznych dla Ojczyzny„. (tłum. Answern Zorn).

W 1922 roku emigrant ruszowski z Australii Karl Hirche z synem,  ufundowali nowe dzwony. Podczas II wojny światowej budowla nie ucierpiała. Wybuch amunicji pod koniec 1945 roku tylko w niewielkim stopniu uszkodził dachówki i powybijał część okien. Zaniedbany, pozbawiony cennego wyposażenia,  które zostało rozgrabione, niszczał kościół do 2012 roku. Dzięki inicjatywie Burmistrza Gminy Węgliniec oraz funduszom unijnym odbudowano go w formie trwalej, zabezpieczonej przed zniszczeniem ruiny. Dzisiaj pełni funkcję  sali koncertowej, miejsca  uroczystych spotkań i poważnych uroczystości. W  nawie poprzecznej ulokowano kaplice przedpogrzebową.

W etykiecie historia można prześledzić losy tej okazalej świątyni (kliknij w TUTAJ)

Huty szkła

W 1706 r magistrat zgorzelecki uruchomił w Ruszowie hutę szkła, która przez następne 200 lat była uważana za jeden z ważniejszych ośrodków szklarstwa we wschodnich Łużycach. Produkowano tu szkło taflowe, kredowe, kieliszki do wódek, kielichy do win węgierskich, szklanice do piwa, butelki, szkło lampowe oraz elementy do harmoniki szklanej. W 1890 r. były w Ruszowie 3 huty produkujące szkło, a na początku XX w. było ich już 5. W 1914 r. na  Łużycach szerokim echem odbił się strajk szklarzy ruszowskich. Po I wojnie światowej w Ruszowie nadal podawanych było kilka zakładów produkujących szkło: huta szkła taflowego Róhlicha (zamknięta w 1926 r. dwie huty Greinerów (zamknięte w latach w latach (1926-1927), huta Hirschów (zlikwidowana w 1928 r.). Ostatnią ruszowską hutą szkła byta „Stralauer Hutte”, która zakończyła działalność w 1930 r. Według Zoedlera w latach 30.  w Ruszowie miały pracować jeszcze dwie huty szkła. Po zamknięciu zakładów szklarskich. Część miejscowych hutników znalazła zatrudnienie w hutach pieńskich.

W XVIII w. w Ruszowie rozwinęło się garncarstwo.

Ruszowskie zagłębie przemysłu ceramicznego, szklarskiego i drzewnego od 1815 r. do 1945r.

Postanowieniem Kongresu Wiedeńskiego w 1815 r. Saksonia utraciła większą cześć Górnych Łużyc – m. in. ze Zgorzelcem i Puszczą Zgorzelecką wraz z Ruszowem, który przeszedł pod panowanie Prus i w następnym roku został włączony do nowo utworzonej prowincji śląskiej, a w jej ramach do rejencji legnickiej.

Reformy gospodarcze Steina  Hardenberga doprowadziły do rozwóju nowożytnego przemysłu na terenie Ruszowa. Powstanie zakładów przemysłowych: huty szkła, cegielnie w Rychlinku i Okrąglicy, zakłady forniru Lehmanna. Podstawy bogactwa: piasek, glina i drewno.

W 1846 r. – otwarcie linii kolejowej (Berlinki) przechodzącej przez Ruszów. Początek bardzo dynamicznego rozwoju miejscowości. Trzykrotny wzrost liczby mieszkańców w latach 1840 (ok.1000 os.) – 1939 (ok.3500 os.). W 1896 r. powstała także linia kolejowa do Gozdnicy. W 1903 r. powstał Urząd Pocztowy.

Przebudowa Ruszowa, powstaje Ruszów murowany (najstarszy budynek zachowany do 1975r roku (kino naprzeciwko szkoły) oraz przebudowany z rudy darniowej kościół ewangelicki (żelazny kościół).

Od połowy XIX w. Ruszów jest jednym z najważniejszych centrów przemysłu drzewnego w okolicy. Pierwszy tartak powstał w 1853 r.

W 1902 roku powstała OSP w Ruszowie.

W latach 1895-1945 w Ruszowie wychodzi gazeta „Wędrowiec Dolnośląski”

(Niederschlesien Wanderer), która obejmuje swym zasięgiem: Węglinie, Iłową, Gozdnicę, Przewóz i Wymiarki.

I Wojna Światowa (1914 – 1918)– zginęło 188 członków ewangelickiej parafii Ruszów. Fizycznie nie toczyły się walki w naszych okolicach – upamiętnienie Gaj Honoru i tablice poległych. W wyniku postanowień traktatu pokojowego okolicę nawiedza fala emigrantów wydalonych z Odrodzonej Polski.

Lata 1929 – 1933 kryzys ekonomiczny w Niemczach i na świecie. Upadek Ruszowskiego przemysłu hutniczego (zatrudniał 650 os,), bieda i niedostatek. Od 1933 roku początek rządów narodowego socjalizmu z Hitlerem na czele. Odbudowa ruszowskiego przemysłu.

W 1938 r. powstała szkoła zawodowa kształcąca robotników tartacznych (obecnie siedziba nadleśnictwa Ruszów). W 1941 r. w pobliżu Czernej Małej wybudowano basen.

II wojna światowa (1939 – 1945).W fabryce forniru Lehmana wytwarzano śmigła samolotowe. W 1944 r. w Ruszowie umieszczono oddział roboczy jeńców belgijskich ze Stalagu VIII A w Zgorzelcu. Pod koniec 1944 r. we wsi powstało komando robocze obozu koncentracyjnego Gross-Rosen (Rogoźnica). Przebywali w nim mężczyźni narodowości żydowskiej.

16 luty 1945 – zajęcie Ruszowa przez Armię Czerwoną. 12 kwiecień 1945 r. przybycie do Ruszowa II Armii W. P. 16 kwiecień 1945 – forsowanie Nysy Łużyckiej. W wyniku postanowień traktatu pokojowego nastąpiła całkowita wymiana ludności i wysiedlenie Niemców. Od lipca 1945 napływają pierwsi polscy osadnicy, osiedlają się również zdemilitaryzowani żołnierze, kolejarze, kierowcy samochodów wojskowych, administracja polska i „niebieskie ptaki”.

4. Rozwój w latach 1946-1989

Pierwsze większe transporty z Kresów Wschodnich( Chorostków) dotarły do Ruszowa 16 maja  1946 r.

Na stację w Ruszowie przyjechał pociąg z repatriantami. Z wagonów wysiadło 147 osób należących do 41 rodzin. Najliczniej byli reprezentowani: Piturowie, Gardziejowie, Rabscy, Koszylowie, Jóźkowie, Toporowscy, Czajkowscy Bonikowscy, Górniakowie, Kwiatkowscy, Śpiewakowie, Sahajdakowie, Diakowie, Dziwirowie  oraz kilka samotnych osób.

• 1946 – 1954 – Ruszów  Gminą powstaje GRN  (Gminna Rada Narodowa
• 1954 -1975 Ruszów Gromadą (Gromadzka Rada Narodowa)
• od 1975 – sołectwo Ruszów + Polana.
• W latach 1963-1972 w Ruszowie działała Zasadnicza Szkoła Zawodowa dla pracujących w której kształcono gajowych. Później aż do 1996 r. Ośrodek Szkoleniowy.
• W 1948 roku powołano gospodarstwo rybackie lasów państwowych a jego pierwszym kierownikiem był Marian Lech.
• Do listopada 1945 okres grabieży sowieckiej: bataliony trofiejne wywoziły z naszej wioski maszyny i urządzenia fabryczne, dzieła sztuki i dobrej jakości meble, tory kolejowe i lokomotywy. W latach 1946 do 1968 polscy szabrownicy kradną i wywożą co się da do Centrali – dominowało  przekonanie o tymczasowości przynależności Łużyc do Polski. – Przyjdą Niemcy i zabiorą. 2 września 1946 r. reaktywacja Nadleśnictwa Ruszów.
• 1968-2023 – a jednak to jest moje miejsce na Ziemi. 

5.  Rozwój od 1990 r. – kilką przykładów:

• Jagodowe Lato
• Lokalna Grupa Historyczna
• OSP jedna z najlepszych w kraju
• Klub Victoria
• Stolbud – przedsiębiorstwo przemysłu drzewnego. HDM
• Rozwijająca się szkoła
• Ładny park wiejski
• Duże Nadleśnictwo w Ruszowie

i wiele innych, o których mowa w oddzielnych postach.