Prawa pracowników z niepełnosprawnością
Przepisy prawa pracy przyznają osobom z orzeczeniem szereg dodatkowych uprawnień, które mają ułatwić godzenie obowiązków zawodowych z ograniczeniami wynikającymi ze stanu zdrowia. To niezwykle ważne, bo w Polsce pracuje już ponad 550 tysięcy osób z niepełnosprawnościami – wynika z danych PFRON i GUS. Dla tej grupy dodatkowe prawa, takie jak krótszy czas pracy, dodatkowy urlop czy ochrona przed zwolnieniem w określonych sytuacjach, są realnym wsparciem i pozwalają im pozostać aktywnymi zawodowo. W praktyce oznacza to, że orzeczenie nie jest przeszkodą w zatrudnieniu, a wręcz otwiera drogę do korzystania z przywilejów, które mają ułatwić codzienne funkcjonowanie w miejscu pracy.
Skrócony czas pracy
Osoby z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności korzystają z preferencyjnych zasad dotyczących czasu pracy. Norma wynosi 7 godzin dziennie i 35 godzin tygodniowo, przy zachowaniu prawa do pełnego wynagrodzenia. To rozwiązanie ma chronić zdrowie i ułatwiać godzenie obowiązków zawodowych z rehabilitacją czy leczeniem.
W przypadku lekkiego stopnia obowiązują standardowe zasady, czyli 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo. Jednocześnie pracodawca nie ma prawa zatrudniać pracownika z orzeczeniem w godzinach nadliczbowych ani w nocy, chyba że ten wyrazi zgodę, a lekarz medycyny pracy nie widzi przeciwwskazań. Takie przepisy wynikają z ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych.
Dłuższy urlop wypoczynkowy
Osoby z niepełnosprawnością mają prawo do standardowego urlopu wypoczynkowego zgodnie z Kodeksem pracy – 20 dni (przy stażu pracy poniżej 10 lat) lub 26 dni (przy stażu pracy co najmniej 10 lat). Dodatkowe 10 dni urlopu przysługuje tylko osobom z umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności, po przepracowaniu roku od uzyskania orzeczenia
Ochrona przed zwolnieniem
Osoby z niepełnosprawnością korzystają ze szczególnej ochrony stosunku pracy. Pracodawca, podejmując decyzję o wypowiedzeniu umowy, musi liczyć się z dodatkowymi obowiązkami. W wielu sytuacjach rozwiązanie umowy z pracownikiem z orzeczeniem wymaga uzasadnienia oraz zachowania szczególnej staranności.
Co więcej, w przypadku niektórych programów dofinansowań z PFRON, utrzymanie zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami jest warunkiem koniecznym, aby firma mogła nadal korzystać z dopłat. To oznacza, że pracownicy z orzeczeniem często zyskują większą stabilność zatrudnienia.
Ułatwienia w organizacji pracy
Przepisy przewidują także praktyczne rozwiązania, które mają poprawić komfort i bezpieczeństwo pracy. Osoba z orzeczeniem ma prawo do:
- dodatkowej 15-minutowej przerwy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek (oprócz standardowej przerwy obiadowej),
- dostosowania stanowiska pracy do swoich potrzeb, np. wyposażenia w specjalistyczny sprzęt komputerowy, ergonomiczne krzesło czy oprogramowanie wspomagające,
- korzystania z elastycznego czasu pracy, jeśli wynika to z konieczności dostosowania obowiązków do stanu zdrowia.
Obowiązki pracowników z orzeczeniem
Dodatkowe przywileje nie zwalniają z podstawowych obowiązków. Pracownik z niepełnosprawnością pozostaje pełnoprawnym członkiem zespołu i ma te same zobowiązania co inni zatrudnieni. Do najważniejszych należą:
- rzetelne i terminowe wykonywanie powierzonych zadań,
- przestrzeganie regulaminu pracy i zasad BHP,
- informowanie pracodawcy o zmianie statusu orzeczenia, np. jego wygaśnięciu,
- dostarczanie aktualnego zaświadczenia lekarskiego, gdy korzysta się z uprawnień dotyczących skróconego czasu pracy czy dodatkowych urlopów.
Dofinansowanie wynagrodzenia z PFRON 2025
Dofinansowanie to dla całego etatu aktualnie wynosi:
- 2 760 zł – dla pracowników ze znacznym stopniem niepełnosprawności;
- 1 550 zł – dla pracowników z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności;
- 575 zł – dla pracowników z lekkim stopniem niepełnosprawności.
Dla osób z orzeczonymi chorobami psychicznymi, upośledzeniem umysłowym, całościowymi zaburzeniami rozwojowymi, epilepsją oraz niewidomych, kwoty te zwiększa się o:
- 1 380 zł – dla pracowników ze znacznym stopniem niepełnosprawności (w sumie dofinansowanie to będzie wynosić 4140 zł);
- 1 035 zł – dla pracowników z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności (w sumie dofinansowanie to będzie wynosić 2585 zł);
- 690 zł – dla pracowników z lekkim stopniem niepełnosprawności (w sumie dofinansowanie to będzie wynosić 1265 zł)
Dofinansowanie rozpoczęcia działalności gospodarczej dla osoby z orzeczeniem o niepełnosprawności 2025
Wsparcie finansowe dla osób z niepełnosprawnościami, które planują działalność gospodarczą, rolniczą lub członkostwo w spółdzielni socjalnej, zależy od długości zobowiązania do prowadzenia tej aktywności:
- Zobowiązanie na co najmniej 12 miesięcy: Dotacja może wynieść do 6-krotności przeciętnego wynagrodzenia, co przy średniej z I kwartału 2025 r. (8 962,28 zł brutto) daje kwotę ok. 53 774 zł.
- Zobowiązanie na co najmniej 24 miesiące: Wsparcie mieści się w przedziale od 6- do 15-krotności przeciętnego wynagrodzenia, czyli od ok. 53 774 zł do aż 134 434 zł.
Środki te można przeznaczyć na:
- zakup maszyn, urządzeń lub narzędzi niezbędnych do pracy,
- zakup materiałów i towarów na start,
- adaptację lokalu do potrzeb prowadzenia działalności,
- oprogramowanie i sprzęt komputerowy,
- szkolenia i kursy podnoszące kwalifikacje,
- pokrycie kosztów związanych z marketingiem i promocją nowej firmy.
Dzięki temu wsparciu osoby z niepełnosprawnościami mają realną szansę na stworzenie własnego miejsca pracy i zwiększenie swojej niezależności finansowej.
Refundacja kosztów wyposażenia stanowiska pracy
W 2025 roku pracodawcy zatrudniający osoby z niepełnosprawnościami mogą liczyć na znaczące wsparcie finansowe z PFRON. Jednym z najczęściej wybieranych instrumentów jest refundacja kosztów wyposażenia lub dostosowania stanowiska pracy. Program ten ma na celu zachęcenie firm do zatrudniania osób z orzeczeniem, eliminując bariery techniczne i organizacyjne.
Maksymalna wysokość dofinansowania wynosi do 15-krotności przeciętnego wynagrodzenia. Biorąc pod uwagę przeciętne wynagrodzenie w I kwartale 2025 r. – 8962,28 zł brutto, oznacza to możliwość uzyskania wsparcia nawet do 134 434 zł na jedno stanowisko pracy.
Środki te można przeznaczyć m.in. na:
- zakup specjalistycznych urządzeń i maszyn,
- adaptację pomieszczeń do potrzeb osoby z niepełnosprawnością,
- dostosowanie stanowiska komputerowego (oprogramowanie, sprzęt ułatwiający obsługę),
- wyposażenie ergonomiczne,np. regulowane biurka, fotele, systemy oświetleniowe,
- inne rozwiązania techniczne niezbędne do zapewnienia bezpiecznej i komfortowej pracy.
Jak podkreśla Krzysztof Michałkiewicz, prezes PFRON:
Priorytetem jest usuwanie barier, które wciąż utrudniają osobom z niepełnosprawnościami podjęcie pracy. Dofinansowanie dostosowania stanowiska to inwestycja nie tylko w pracownika, ale także w rozwój całej firmy, bo zatrudnienie osób z orzeczeniem często otwiera zupełnie nowe możliwości organizacyjne i społeczne.
Turnus rehabilitacyjny
Dofinansowanie turnusu rehabilitacyjnego z PFRON jest uzależnione od kryterium dochodowego i stopnia niepełnosprawności. Kryterium dochodowe wynosi:
- 50% przeciętnego wynagrodzenia na osobę w rodzinie.
- 65% przeciętnego wynagrodzenia w przypadku osoby samotnej.
Przy przeciętnym wynagrodzeniu w 2025 roku, kryteria te wynoszą odpowiednio 4481,14 zł i 5825,48 zł. Wysokość dofinansowania wynosi:
- Lekki stopień: 25% przeciętnego wynagrodzenia (~2240 zł)
- Umiarkowany stopień: 27% przeciętnego wynagrodzenia (~2419 zł)
- Znaczny stopień: 30% przeciętnego wynagrodzenia (~2689 zł)
- W wyjątkowych przypadkach może ono zostać zwiększone do 40%.
Ulga rehabilitacyjna w PIT
Osoby z orzeczeniem o niepełnosprawności, a także ich opiekunowie, mogą korzystać z ulgi rehabilitacyjnej w rozliczeniu rocznym PIT. Dzięki temu część poniesionych kosztów związanych z leczeniem, rehabilitacją czy codziennym funkcjonowaniem można odliczyć od dochodu i tym samym obniżyć wysokość podatku. Poniżej przedstawiamy szczegółowe kategorie wydatków objętych ulgą.
Wydatki nielimitowane – pełne odliczenie
Do tej grupy zaliczają się koszty, które można odliczyć w całości, bez ograniczeń kwotowych. Są to m.in.:
- przystosowanie mieszkania lub pojazdu do potrzeb osoby niepełnosprawnej,
- zakup sprzętu rehabilitacyjnego i medycznego,
- opłaty za turnus rehabilitacyjny, pobyt w zakładzie leczniczym, opiekuńczym lub rehabilitacyjnym,
- koszty zabiegów rehabilitacyjnych,
- opieka pielęgniarska w domu w przypadku choroby przewlekłej,
- opłacenie tłumacza języka migowego,
- organizacja kolonii i obozów dla dzieci niepełnosprawnych,
- przejazdy związane z rehabilitacją (np. karetką czy komunikacją publiczną).
Wydatki limitowane – obowiązują roczne limity
Niektóre koszty podlegają odliczeniu tylko do określonej kwoty w roku podatkowym. W 2025 r. limity wynoszą 2280 zł rocznie i dotyczą m.in.:
- używania samochodu osobowego do potrzeb osoby niepełnosprawnej,
- utrzymania psa asystującego,
- opłacenia przewodnika osoby niewidomej lub z niepełnosprawnością ruchową,
- zakupu pieluchomajtek i innych środków higienicznych.
Ulga na leki – odliczenie nadwyżki
W przypadku leków odliczeniu podlega nadwyżka ponad 100 zł miesięcznie. Oznacza to, że jeżeli wydatki w danym miesiącu wyniosły 250 zł, można odliczyć 150 zł. Aby skorzystać z tego rozwiązania, leki muszą być zalecone przez lekarza specjalistę, a koszty odpowiednio udokumentowane.
Warunki skorzystania z ulgi
Z ulgi rehabilitacyjnej mogą skorzystać osoby posiadające ważne orzeczenie o niepełnosprawności lub ich opiekunowie. Najważniejsze zasady to:
- wydatki muszą być udokumentowane (np. faktura, rachunek, potwierdzenie przelewu),
- nie można odliczyć kosztów już zrefundowanych z innych źródeł (np. PFRON, NFZ),
- w przypadku leków odliczeniu podlega tylko różnica ponad ustalony limit miesięczny.
FAQ – najczęstsze pytania pracowników z niepełnosprawnością
Czy osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności mają dodatkowe uprawnienia w pracy?
Nie. W przypadku lekkiego stopnia obowiązują ogólne normy czasu pracy (8 godzin dziennie, 40 godzin tygodniowo). Przywileje, takie jak skrócony czas pracy czy dodatkowy urlop, dotyczą wyłącznie stopnia umiarkowanego i znacznego.
Czy pracodawca może zatrudnić osobę z orzeczeniem w nocy lub nadgodzinach?
Zasadniczo nie. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy pracownik wyrazi zgodę i lekarz medycyny pracy nie stwierdzi przeciwwskazań.
Czy pracodawca ma obowiązek dostosować stanowisko pracy do potrzeb pracownika?
Tak. Pracodawca musi zapewnić odpowiednie wyposażenie oraz warunki ergonomiczne i komunikacyjne, a w razie potrzeby skorzystać z opinii lekarza medycyny pracy.
Czy pracownik z niepełnosprawnością może liczyć na dodatkowy urlop?
Tak, ale tylko osoby z umiarkowanym i znacznym stopniem. Mają prawo do 10 dodatkowych dni urlopu wypoczynkowego oraz do zwolnień na turnus rehabilitacyjny (do 21 dni w roku).
Czy pracodawca zatrudniający osobę z orzeczeniem może otrzymać dofinansowanie?
Tak. Z PFRON można uzyskać dopłatę do wynagrodzenia, refundację kosztów wyposażenia stanowiska czy środki na dostosowanie miejsca pracy. Wysokość wsparcia zależy od stopnia niepełnosprawności pracownika.
Źródło: infor.pl
