Ochrona pracownika w wieku przedemerytalnym przed zwolnieniem z pracy w 2025 r.

Ile jest okresu ochronnego przed emeryturą? Jakie zasady obowiązują w 2025 r.

Przed emeryturą są 4 lata okresu ochronnego (licząc od daty urodzin), o czym szczegółowo poniżej, ponieważ są wyjątki! Co ważne ten okres ochrony dotyczy jedynie emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (z ZUS czy KRUS). Okres ochronny nie dotyczy pobierania dodatkowych świadczeń np. z III filaru w ramach danych programów emerytalnych (np. IKE, IKZE, PPK). Okres ten nie obejmuje też pobierania emerytury z innych systemów emerytalnych, np. w ramach pracy za granicą. Generalnie ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1465, dalej jako: KP) jak i inne ustawy przewidują szereg zdarzeń, na skutek których poszczególni pracownicy chronieni są przed rozwiązaniem umowy o pracę. Wybranym podmiotom, m.in. kobietom w ciąży, osobom w wieku przedemerytalnym, osobom korzystającym ze zwolnień lekarskich czy działaczom związkowym przysługuje więc szczególna ochrona stosunku pracy. Jak to wygląda w przypadku osób w wieku przedemerytalnym? W Polsce powszechny wiek emerytalny dla kobiet wynosi 60 lat a dla mężczyzn 65. Jeżeli kobiecie i mężczyźnie brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcie wieku emerytalnego podlegają oni ochronie przed wypowiedzeniem umowy o pracę. Przepis art. 39 KP wskazuje, że pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku.

Tak więc, w 2025 r. obowiązują takie same zasady jak w 2024 r., nie są na ten moment planowane zmiany prawa w zakresie zmiany wieku emerytalnego.

Co przysługuje pracownikowi w okresie ochronnym przed emeryturą?

Pracownikowi w okresie ochronnym przed emeryturą przysługuje stabilność zatrudnienia. Co ważne, zakaz wypowiadania dotyczy umowy zawartej na czas nieokreślony ale też czas określony, jak i wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy i płacy na podstawie art. 42 KP.

Kiedy nie obowiązuje ochrona przedemerytalna?

Ochrona przedemerytalna nie przysługuje w kilku przypadkach:

• Pracownik nie będzie też chroniony przed wypowiedzeniem, jeżeli zakład pracy ogłosi upadłość, otworzy postępowania sanacyjne lub zakład zostanie zlikwidowany.
• Przepisu art. 39 KP nie stosuje się w razie uzyskania przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Jak słusznie podkreśla w postanowieniu Sąd Najwyższy – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23 września 2022 r., III PSK 241/21: Przez uzyskanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w rozumieniu przepisów ubezpieczeniowych rozumieć należy spełnienie wymaganych ustawą warunków, co zostało potwierdzone decyzją organu rentowego, wydaną na wniosek osoby zainteresowanej. Tym samym, ochrona przed wypowiedzeniem umowy o pracę wynikająca z art. 39 KP jest wyłączona tylko w stosunku do takiej osoby, której prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy zostało potwierdzone decyzją organu rentowego.
• Ustanie ochrony emerytalnej ma też miejsce w przypadku nabycia i jednoczesnego zawieszenie prawa do emerytury przysługującej pracownikowi kontynuującemu stosunek pracy. Innymi słowy, zakaz wypowiedzenia umowy o pracę z art. 39 KP nie jest aktywny (odpada) w odniesieniu do pracownika, który przeszedł na wcześniejszą emeryturę, ale to prawo zostało mu zawieszone z uwagi na kontynuowanie przez niego zatrudnienia. Aby uzyskać uprawnienia emerytalne (pobierać emeryturę) nie musi on poszukiwać zatrudnienia u innego (nowego) pracodawcy i może zrealizować swoje prawo do już nabytego świadczenia. Tak podkreślił w wyroku Sąd Najwyższy – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 4 października 2022 r., II PSKP 94/21.
• Ochrona jest przed wypowiedzeniem ale nie przed rozwiązaniem umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia, tzw. dyscyplinarką. Jeżeli więc np. pracownica, która ma nawet 56 lat, czy pracownik, który ma 60 lat (czyli w tym okresie 4 lat przed emeryturą):
  1) w sposób ciężki naruszy podstawowe obowiązki pracownicze;
  2) popełnieni w czasie trwania umowy o pracę przestępstwo, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem;
  3) w sposób zawiniony utraci uprawnienia konieczne do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku, to pracodawca może w takich sytuacjach rozwiązać umowę o pracę, ochrona przedemerytalna nie ma wtedy znaczenia, nie obowiązuje. Są to więc sytuacje wskazane z art. 52 KP.

Co gdy wypowiedzenie jest złożone przed osiągnięciem wieku przedemerytalnego, ale rozwiązanie następuje już po osiągnięciu tego wieku?

Istotna jest data złożenia wypowiedzenia przez pracodawcę, nie zaś data rozwiązania umowy o pracę. W wyr. z 19 maja 1992 r., sygn. I PRN 19/92, Sąd Najwyższy orzekł: „Zakaz przewidziany w art. 39 KP obowiązuje także wtedy, gdy rozwiązanie umowy o pracę nastąpiło co prawda po osiągnięciu przez pracownika wieku emerytalnego, jednak jej wypowiedzenie dokonane zostało przez zakład pracy w czasie gdy pracownik tego wieku jeszcze nie osiągnął”. Tak też uznano w bardziej aktualnym wyroku SN z 18 grudnia 2014 r., II PK 50/14: „Pracownik zatrudniony na podstawie umowy na czas określony podlega ochronie przedemerytalnej, nawet jeśli zawarta umowa wygasa przed osiągnięciem przez niego wieku emerytalnego”. Zasadę tę stosuje się także do ustalenia momentu nabycia prawa do emerytury. Tak więc: Zakaz wypowiedzenia umowy o pracę z art. 39 KP nie obowiązuje przed osiągnięciem wieku «przedemerytalnego», chociażby wiek ten pracownik przekroczył w okresie wypowiedzenia.

Za co można zwolnić pracownika w okresie ochronnym?

Pracownika w okresie ochronny można zwolnić za ciężkie naruszenie takich obowiązków pracowniczych, ponieważ pracownik zobowiązany jest:
1) przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy;
2) przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku;
3) przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych;
4) dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę;
5) przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach;
6) przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.

Ponadto oczywiście za spożywanie alkoholu w miejscu pracy, zażywanie narkotyków, za kradzież, za zawinioną utratę uprawnień, które się niezbędne do wykonywania pracy, za utratę zaufania do pracownika spowodowaną ciężkim naruszeniem, któregoś z obowiązków. Przyczyn jest więc wiele.

Ponadto pracodawca jest uprawniony do rozwiązania umowy o pracę z pracownikiem bez zachowania okresu wypowiedzenia, bez winy pracownika:
1) jeżeli niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa:
a) dłużej niż 3 miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 6 miesięcy,
b) dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku oraz pobierania świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze 3 miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy lub jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową;
2) w razie usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy z innych przyczyn niż wymienione w pkt 1, trwającej dłużej niż 1 miesiąc.

Czy pracownik po 50 jest chroniony?

Generalnie pracownik po 50 jest chroniony, ale dot. to w szczególności kobiet i też mężczyzn, ale jeśli wykonują szczególnego rodzaju prace czy też np. działaczy związków zawodowych, członków rad pracowniczych, społecznych inspektorów pracy, członków rad nadzorczych spółdzielni, radnych samorządu terytorialnego, posłów i senatorów. Oczywiście ochrona nie jest bezwzględna, co zostało wskazane wyżej.

Jak już było wskazane w Polsce wyróżniamy:

• powszechny wiek emerytalny – 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn
• ale również obniżony wiek emerytalny, który przysługuje określonym grupom zawodowym, np. policjantom, górnikom, pracownikom służ – czyli generalnie osoby zatrudnione w szczególnych warunkach.

Pracownicy, którzy wykonują pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze i w związku z tym dotyczy ich obniżony wiek emerytalny (potocznie: wcześniejsza emerytura), również są chronieni przed wypowiedzeniem umowy o pracę w wieku przedemerytalnym.

Pracownicy zatrudnieni w szczególnym charakterze

Za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się: pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, np.: praca pod ziemią, przy przetwórstwie azbestu, produkcji ołowiu i kadmu, praca ratowników w Górskim Ochotniczym Pogotowiu Ratunkowym. Za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa się:

• pracowników organów kontroli państwowej;
• pracowników organów administracji celnej;
• pracowników wykonujących działalność twórczą lub artystyczną;
• dziennikarzy zatrudnionych w redakcjach dzienników, czasopism, w radiu,
  telewizji oraz w organach prasowych, informacyjnych, publicystycznych albo
  fotograficznych, objętych układem zbiorowym pracy dziennikarzy;
• nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela;
• żołnierzy zawodowych, funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Biura Ochrony Rządu, Służby Ochrony Państwa, Służby Celnej, Służby Celno-Skarbowej, Służby Więziennej i Państwowej Straży Pożarnej;
• pracowników jednostek ochrony przeciwpożarowej, o których mowa w art. 15 pkt 1a–5 i 8 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. z 2020 r. poz. 961 i 1610).

Jaki jest wiek uprawniający do przejścia na emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze?

• co najmniej 15 lat zatrudnienia na kolei, dla osób w wieku: 55 lat (kobieta) i 60 lat (mężczyzna). Okresy zatrudnienia na kolei to okresy pozostawania w stosunku pracy w kolejowych jednostkach organizacyjnych, w czasie których pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego: chorobowy, macierzyński lub opiekuńczy.
• co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach wymienionej w wykazie A dla osób w wieku: 55 lat (kobieta) i 60 lat (mężczyzna).
• wiek wynoszący 10, 15 lub 20 lat w zależności od wykonywanej pracy na stanowisku pracy wymienionym w wykazie B rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przy spełnieniu pozostałych warunków.
• co najmniej 15 lat pracy dziennikarskiej dla osób w wieku: 55 lat (kobieta) i 60 lat (mężczyzna). Dodatkowo wymagane jest osiągnięcie ww. wieku w czasie wykonywania pracy dziennikarskiej lub wykonywanie tej pracy w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę oraz objęcie układem zbiorowym pracy dziennikarzy,
• co najmniej 15 lat zatrudnienia w Najwyższej Izbie Kontroli dla osób w wieku: 55 lat (kobieta) i 60 lat (mężczyzna). Dodatkowo wymagane jest osiągnięcie ww. wieku w czasie zatrudnienia w Najwyższej Izbie Kontroli,
• co najmniej 15 lat działalności twórczej lub artystycznej uprawnia do przejścia na emeryturę w wieku: tancerz, akrobata, gimnastyk, ekwilibrysta, kaskader: 40 lat (kobieta) i 45 lat (mężczyzna), solista wokalista, muzyk grający na instrumentach dętych, treser zwierząt drapieżnych: 45 lat (kobieta) i 50 lat (mężczyzna), artysta chóru, żongler, komik cyrkowy, aktor teatru lalek: 50 lat (kobieta) i 55 lat (mężczyzna), aktorka, dyrygentka – 55 lat, muzyk grający na instrumentach smyczkowych, perkusyjnych oraz klawiszowych, operator obrazu filmowego, fotografik: 55 lat (kobieta) i 60 lat (mężczyzna),
• w celu ustalenia uprawnień osoby w wieku 55 lat (kobieta) i 60 lat (mężczyzna) za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa się również:
  • pracowników organów kontroli państwowej,
  • pracowników organów administracji celnej,
  • nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela,
  • żołnierzy zawodowych, funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Służby Celnej, Służby Więziennej i Państwowej Straży Pożarnej, jeżeli nie spełniają warunków lub utracili prawo do świadczeń określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym tych osób,
  • pracowników jednostek ochrony przeciwpożarowej.